زخم بستر، که همچنین به عنوان زخم فشاری یا جراحت فشاری شناخته می‌شود، یک نوع زخم است که در نتیجه فشار طولانی مدت بر روی پوست و بافت‌های زیرین آن ایجاد می‌شود. این نوع زخم بیشتر در مناطقی از بدن که پوست بر روی نواحی استخوانی قرار دارد مانند پاشنه، قوزک پا، لگن و استخوان دنبالچه، شیوع دارد.
افرادی که به دلیل بیماری، از دست دادن توانایی حرکت و تغییر وضعیت بدن خود یا بستری شدن طولانی مدت، تجربه می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم بستر قرار می‌گیرند.
براي کنترل و درمان زخم‌هاي عميق از قبيل زخم بستر، مشاوره با يک جراح پلاستيک بسيار مفيد خواهد بود. پزشکان ما با سال‌ها تجربه در درمان زخم‌های عمیق پوستی و زخم بستر راه‌گشای مشکل شما خواهند بود و با تخصص خود بهترین روش ممکن را برای شما به کار خواهند گرفت.
دستیاران ما آماده ارائه مشاوره و پاسخگویی به سؤالات شما در این زمینه هستند. جهت دریافت مشاوره و رزرو نوبت می‌توانید با شماره ۰۲۱۸۸۳۳۴۰۲۹ تماس حاصل نمایید.
علائم زخم بستر
زخم بستر بر اساس شدت آن به چهار نوع يا چهار مرحله تقسيم مي‌شود:
مرحله 1
مشخصات مرحله آغازين يا مرحله اول زخم‌هاي فشاري و علائم زخم بستر به شرح زير است.
- ساختار پوست هنوز سالم است و پارگي يا جراحت در آن ديده نمي‌شود.
- رنگ پوست در افرادي که به طور طبيعي پوست روشن دارند، به حالت قرمز در مي‌آيد و با يک فشار مختصر (نيشگون) رنگ آن سفيد نمي‌شود.
- در افرادي که پوست تيره دارند، رنگ طبيعي پوست تغيير مي‌کند و با يک فشار مختصر (نيشگون) رنگ آن سفيد نمي‌شود.
- پوست در محل زخم بستر ممکن است به حالت حساس، دردناک، سفت، نرم يا سردتر نسبت به پوست ناحيه اطراف خود باشد.
مرحله 2
علائم مرحله دوم زخم بستر به صورت زير است.
- لايه خارجي پوست (اپيدرم) و قسمتي از لايه زيرين پوست (درم) صدمه مي‌بيند يا از بين مي‌رود.
- زخم ممکن است در ظاهر به صورت سطحي و به رنگ قرمز يا صورتي باشد.
- روي زخم ممکن است کنده شود.
مرحله 3
در مرحله سوم، علائم زخم بستر به شکل يک زخم عميق در مي‌آيد. علائم زخم در اين مرحله عبارت است از:
- به خاطر از بين رفتن پوست، ممعمولاً قسمتي از بافت چربي زير پوست نمايان مي‌شود.
- زخم به حالت يک گودي کاسه‌اي شکل درمي‌آيد.
- در عمق زخم ممکن است کمي بافت مرده و زردرنگ وجود داشته باشد.
- آسيب‌ديدگي بافت‌ها ممکن است از سطح زخم اوليه هم فراتر برود و به لايه‌‌هاي زيرين پوست سالم اطراف نيز گسترش پيدا کند.
مرحله 4
در مرحله چهارم زخم بستر، قسمت بزرگي از بافت پوست از بين مي‌رود. مشخصات اين مرحله عبارت است از:
- بافت پوست به طور کامل از بين مي‌رود و ماهيچه‌ها، استخوان، يا تاندون‌هاي زير آن نمايان مي‌شود.
- در عمق حفره زخم، احتمالاً مقداري بافت مرده زردرنگ يا تيره رنگ به حالت فلسي و خشک وجود دارد.
- آسيب‌ديدگي بافت‌ها غالباً از سطح زخم اوليه فراتر مي‌رود و در لايه‌‌هاي زيرين پوست سالم اطراف نيز گسترش پيدا مي‌کند.
زخم‌هاي غيرقابل مرحله‌بندي
اگر سطح يک زخم بستر به طور کامل با بافت‌هاي مرده‌اي به رنگ زرد، قهوه‌اي يا سياه پوشيده شده باشد، آن زخم را غيرقابل مرحله‌بندي مي‌دانند. در واقع در اين وضعيت امکان اينکه ببينيم زخم بستر تا چه عمقي نفوذ کرده است، وجود نخواهد داشت.
آسيب‌ديدگي بافت‌هاي عمقي
علائم آسيب‌ديدگي بافت‌هاي عمقي شامل موارد زير است.
- رنگ پوست به حالت ارغواني يا قرمز کبود در مي‌آيد، اما به ساختار آن آسيبي وارد نشده است.
- يک تاول بزرگ پر از خون بر روي پوست وجود دارد.
- ناحيه محل زخم به حالت دردناک، سفت يا لزج درمي‌آيد.
- ناحيه محل زخم نسبت به پوست اطراف خود، سردتر يا گرم‌تر است.
- در افرادي که رنگ پوست آنها به طور طبيعي تيره است، يک لکه براق يا يک ناحيه با رنگ متفاوت در محل زخم تشکيل مي‌شود.
علل ايجاد زخم بستر
زخم بستر در اثر فشاري که بر پوست وارد مي‌شود و از جريان خون کافي در پوست و بافت‌هاي اطراف آن ممانعت مي‌کند، به وجود مي‌آيد. ساير عواملي که عمدتاً از بي‌تحرکي و ناتواني بيمار ناشي مي‌شوند نيز مي‌توانند پوست را در برابر ايجاد زخم بستر آسيب‌پذير ساخته و به تشکيل اين زخم‌ها کمک کنند. سه مورد از مهم‌ترين علل ايجاد زخم بستر عبارتند از:
- فشار مداوم بر پوست. وقتي که پوست و بافت‌هاي زيرين آن در بين استخوان و يک سطح زبر مانند ويلچر يا تخت بيمار گير مي‌کند، فشاري که بر آن وارد مي‌شود بيشتر از فشار جريان خون در رگ‌هاي کوچکي است که اکسيژن و ساير عناصر غذايي را به بافت‌ها مي‌رسانند. در نتيجه، اکسيژن و مواد غذايي به سلول‌هاي پوست و بافت‌هاي اطراف آن نمي‌رسد و اين سلول‌ها آسيب مي‌بينند يا به طور کامل از بين مي‌روند.
- سايش پوست. سايش عبارت است از مقاومت در برابر حرکت پوست و اندام‌هاي بدن که در زمان کشيده شدن پوست بر روي يک سطح زبر، مثلاً هنگامي که بيمار در بستر خود تغيير وضعيت مي‌دهد يا پرستار او را تکان مي‌دهد، به وجود مي‌آيد. اگر پوست بدن مرطوب باشد، اين نيروي سايش خيلي بيشتر خواهد شد. سايش پوست بر روي سطوح مختلف مي‌تواند باعث افزايش آسيب‌پذيري آن در برابر ايجاد زخم بستر شود.
- قيچي شدن پوست. قيچي شدن هنگامي اتفاق مي‌افتد که دو سطح مماس با هم در خلاف جهت يکديگر حرکت کنند. براي مثال، وقتي که زير سر بيماري که روي تخت بيمارستان خوابيده است را بالا مي‌آوريد، بدن بيمار به طرف پايين ليز مي‌خورد و استخوان دنبالچه او بر روي بستر کشيده مي‌شود. اما پوست روي دنبالچه در جاي خود مي‌ماند و يا به عبارتي در خلاف جهت استخوان حرکت مي‌کند. اين حالت مي‌تواند باعث قيچي شدن پوست و صدمه ديدن بافت‌ها و رگ‌هاي خوني شود و پوست اين ناحيه را در برابر فشار مداومي که بر آن وارد مي‌شود، آسيب‌پذير نمايد.
عوارض جانبي
شايع‌ترين عوارض جانبي ناشي از زخم بستر عبارت است از:
- عفونت خون (سپسيس). عفونت خون هنگامي به وجود مي‌آيد که باکتري‌هاي عفونت‌زا از طريق پوست آسيب‌ديده به جريان خون وارد مي‌شوند و به سراسر بدن متقل مي‌شوند. سپسيس يک بيماري عفوني خطرناک است که با سرعت زيادي گسترش پيدا مي‌کند و مي‌تواند باعث معلوليت جسمي و يا حتي به خطر افتادن جان بيمار شود.
- سلوليت. سلوليت يک بيماري عفوني است که پوست و بافت‌هاي نرم مرتبط با آن را درگير مي‌کند. اين عفونت مي‌تواند باعث درد شديد، قرمزي و متورم شدن پوست شود. افرادي که عصب آنها در اثر اين بيماري آسيب ببيند، اغلب هيچ دردي احساس نمي‌کنند. خود بيماري سلوليت مي‌تواند عوارض خطرناک و مرگ‌آوري را به دنبال داشته باشد.
- عفونت استخوان و مفاصل. عفونت‌هاي ناشي از زخم بستر مي‌تواند به مفاصل و استخوان‌هاي نزديک به محل زخم نيز سرايت کند. عفونت مفصل (آرتروز سپتيک) مي‌تواند باعث آسيب‌ديدگي غضروف و ساير بافت‌هاي مفصلي شود. عفونت استخوان (استئوميليت) نيز مي‌تواند توانايي حرکت و عملکرد مفاصل و اندام‌هاي تحتاني بدن را دچار اختلال نمايد. چنين عفونت‌هايي حتي ممکن است منجر به عوارض خطرناک بيشتر و به خطر افتادن جان بيمار شود.
- سرطان. يکي ديگر از عوارض زخم بستر، ايجاد نوعي از سرطان سلول‌هاي سنگفرشي پوست (SCC) است که اغلب در مورد زخم‌هاي مزمني که با گذشت زمان بهبود پيدا نمي‌کنند (زخم‌هاي مارژولين) اتفاق مي‌افتد. اين نوع از سرطان، حالت تهاجمي دارد و براي درمان آن معمولاً لازم است عمل جراحي بر روي بيمار انجام شود.
درمان زخم بستر و داروهاي آن
زخم بستر در مراحل 1 و 2 معمولاً با انجام مراقبت‌هاي عمومي به صورت مستمر و صحيح، بعد از چند هفته يا چند ماه بهبود پيدا مي‌يابد. مهم‌ترين مراقبت‌هاي لازم براي زخم‌هاي فشاري در مراحل اوليه عبارت است از:
کاهش فشار وارد بر پوست
اولين گام در درمان زخم بستر، کاهش نيروي فشاري است که باعث به وجود آمدن آن شده است. بعضي از راهکارهاي مؤثر براي اين منظور عبارت است از:
- حرکت دادن و تغيير وضعيت بيمار به طور مرتب
- استفاده از سطوح حائل يا حمايت‌کننده
تميز کردن و پانسمان زخم‌ها
مهم‌ترين اقدامات مراقبتي که در بهبودي زخم بستر تأثير دارد، عبارت است از:
- تميز کردن زخم
- گذاشتن پانسمان مناسب
حذف بافت‌هاي مرده
- دبريدمان. يک عمل جراحي است که به منظور برداشتن بافت‌هاي مرده از روي زخم انجام مي‌شود.
- دبريدمان مکانيکي. عملي است که در طي آن، بافت‌هاي مرده از روي زخم کنده و برداشته مي‌شود. اين عمل جراحي ممکن است با استفاده از وسايل شستشو دهنده با آب، دستگاه اولتراسوند با فرکانس پايين و يا پانسمان‌هاي تخصصي انجام شود.
- دبريدمان آنزيمي با استفاده از آنزيم‌هاي شيميايي و پانسمان‌هاي مناسب براي تخريب و حذف بافت‌هاي مرده از روي زخم انجام مي‌شود.
درمان زخم‌هاي فشاري که به مرحله 3 يا 4 رسيده باشند، مراحل پيچيده‌تري دارد و به روش‌‌هاي درماني بيشتري براي آن لازم است.
ساير مداخلات درماني
- کنترل درد. زخم بستر ممکن است با درد همراه باشد. در اين صورت از داروهاي ضدالتهاب غيراستروئيدي از قبيل ايبوپروفن (مانند موترين IB، آدويل و غيره) و ناپروکسن (مانند آلِو (Aleve) و غيره) مي‌توان براي کاهش درد بيمار استفاده کرد. اين داروها مي‌تواند در تسکين درد بيمار در زمان قبل يا بعد از تغيير وضعيت، جراحي‌هاي دبريدمان و تعويض پانسمان زخم‌ها بسيار مؤثر باشد. از داروهاي مسکن موضعي نيز مي‌توان در زمان عمل دبريدمان يا تعويض پانسمان زخم‌ها، استفاده کرد.
- آنتي‌بيوتيک‌ها. براي درمان زخم بستر‌هاي عفوني که نسبت به ساير مداخلات و درمان‌ها جواب نمي‌دهد، مي‌توان از داروهاي آنتي‌بيوتيک موضعي يا خوراکي استفاده کرد.
- رژيم غذايي سالم. پزشک يا متخخص تغذيه شما ممکن است براي کمک به بهبودي سريع‌تر زخم بستر، مصرف مقدار بيشتري از غذاهاي پُرکالري و مايعات را به شما توصيه کند. همچنين ممکن است رژيم‌هاي غذايي غني از پروتئين‌ها، ويتامين‌ها و عناصر غذايي را برايتان تجويز نمايد. علاوه بر آن، احتمالاً پزشک به شما توصيه مي‌کند که مکمل‌هاي غذايي حاوي ويتامين C و روي (Zn) مصرف کنيد.
- کنترل بي‌اختياري ادرار و مدفوع. بي‌اختياري ادرار و مدفوع مي‌تواند منجر به تجمع رطوبت بيشتر در بستر بيمار و افزايش جمعيت باکتري‌هاي بيماري‌زا بر روي پوست بيمار شود و خطر بروز عفونت را بيشتر کند. بنابراين کنترل بي‌اختياري بيمار مي‌تواند به بهبودي سريع‌تر زخم بستر کمک کند. راهکارهايي که براي اين منظور در نظر گرفته مي‌شود شامل کمک به بيمار براي اجابت مزاج به طور مرتب، تعويض مرتب پوشک بيمار، استفاده از لوسيون‌هاي محافظت کننده پوست سالم و استفاده از سوند ادراري يا لوله‌هاي مقعدي براي دفع مدفوع مي‌باشد.
- کنترل اسپاسم و گرفتگي عضلات. سايش و قيچي شدن پوست در اثر گرفتگي عضلات، مي‌تواند باعث بدتر شدن زخم بستر شود. با استفاده از داروهاي شل کننده عضلات، مي‌توان اسپاسم عضلاني را برطرف کرد و به بهبودي سريع‌تر زخم بستر کمک کرد.
- استفاده از فشار منفي بر روي زخم (بستن زخم به کمک خلأ يا VAC). در اين روش درماني از وسيله‌اي استفاده مي‌شود که فشار خلأ را بر روي زخم‌هاي تميز اعمال مي‌کند. اين روش مي‌تواند در بهبودي بعضي از انواع زخم بستر، مؤثر واقع شود.
جراحي
در صورتی که زخم‌ها با استفاده از روش‌های غیرجراحی بهبود نیابند، ممکن است نیاز به روش‌های جراحی باشد. هدف اصلی از انجام عمل جراحی در درمان زخم بستر شامل بهبود بهداشت و زیبایی زخم، پیشگیری یا درمان عفونت، کاهش ترشح مایعات از زخم و کاهش خطر بروز سرطان پوست است.
در صورتی که شما نیاز به عمل جراحی برای درمان زخم بستر دارید، نوع جراحی که برای شما انجام می‌شود، درجه اول به موقعیت زخم بستر و وجود بافت جای زخم از جراحی‌های قبلی بستگی خواهد داشت. به طور کلی، در عمل جراحی زخم بستر، اغلب از طریق پیوند یک تکه عضله، پوست یا سایر بافت‌های نرم شما در محل زخم استفاده می‌شود تا زخم را پوشش دهد و یک پوشش محافظ بر روی استخوان آسیب‌دیده (جراحی ترمیمی فلاپ) ایجاد شود.
