سالک (لیشمانیوز) یک بیماری پوستی است که توسط پشه سالک به صورت و بدن منتقل میشود. این بیماری انواع مختلفی دارد، از جمله نوع جلدی، مخاطی و احشایی. قبل از شروع درمان، باید با توجه به علائم و نشانه‌ها، نوع بیماری را تشخیص داد. برای درمان سالک، روش‌ها و روش‌های مختلفی وجود دارد. لیزر درمانی میتواند برای کاهش لکه‌های صورت، اسکار و جای سالک مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، استفاده از داروها و پمادهای ویژه نیز به درمان بیماری کمک می‌کند.
به طور کلی، لیشمانیوز (سالک) توسط نیش آلوده پشه‌های سالک به بدن انقال می‌یابد و باعث بیماری پوستی (جلدی) در صورت و بدن میشود. انواع آن لیشمانیوز احشایی و جلدی مخاطی است که باید با توجه به علائم آن تشخیص داده شود و با استفاده از روش‌های درمانی مانند لیزر و دارو با تشخیص پزشک درمان شود.
سالک (لیشمانیوز) چیست؟
سالک (لیشمانیانیوز جلدی) یک بیماری انگلی است که در بخش‌هایی از مناطق استوایی، نواحی نزدیک خط استوا و جنوب اروپا وجود دارد. بیماری لیشمانیوز توسط عفونتی که پشه‌های سالک با نیش زدن سطح پوست ایجاد می‌کنند، بوجود می‌آید. بیماری سالک (لیشمانیاز) انواع مختلفی در بین انسان‌ها دارد. رایج‌ترین شکل‌های بیماری از به این شرح هستند: لیشمانیوز جلدی که باعث درد در ناحیه پوست صورت و بدن میشود و لیشمانیوز احشایی که بسیاری از اندام‌های داخلی بدن (از جمله طحال، کبد و مغز استخوان) را تحت تاثیر قرار میدهد.
علائم و نشانه‌های سالک جلدی
بعضی از افراد عفونتی نهفته و بدون هیچ علامت و نشانه‌ای دارند. افرادی که نشانه‌های بالینی عفونت را دارند، در روی پوست آنها یک یا چند ضایعه پوستی دیده میشود. ضایعات پوستی در طول زمان ظاهر و اندازه متفاوتی پیدا می‌کنند. ضایعات پوستی ممکن است در ابتدا سفت دانه ( برآمدگی) یا گرهک ( غده) باشند و در پایان زخم ( مثل یک آتش فشان، با لبه برآمده و دهانه مرکزی). زخم‌های پوستی دلمه میشود یا کبره می‌بندد. ضایعات پوستی معمولا بدون درد هستند، اما می‌توانند دردناک شوند.
بعضی از افراد در نزدیکی عارضه پوستی برای مدت طولانی غده های متورمی دارند، بدون اینکه این غده‌ها باعث بیماری فرد شود. علائم به شکل بیماری بستگی دارد.
علامت اصلی این بیماری زخم‌های پوستی بدون درد است. علائم جلدی تنها یک تا دو هفته پس از نیش پشه سالک قابل مشاهده هستند. با این وجود، گاهی اوقات علائم اسکار سالک برای چندین ماه یا چندین سال باقی می‌مانند.
در افراد مبتلا به بیماری‌های پوستی مخاطی، علائم و خصوصیات بیماری معمولا یک تا پنج سال پس از التیام ضایعات پوستی ظاهر می‌شوند. این علائم اساسا شامل زخم‌هایی در دهان، دماغ یا روی لب میشود. علائم دیگر شامل موارد زیر است:
- آبریزش بینی یا گرفتگی بینی
- خونریزی بینی
- مشکلات تنفسی
- لیشمانیوز احشایی
علائم اغلب تا چند ماه پس از نیش سالک ظاهر نمی‌شوند. در اغلب موارد دو تا شش ماه پس از عفونت تشخیص داده می‌شوند: این علائم عبارت اند از:
- کاهش وزن
- ضعف
- سرفه
- تبی که به مدت چند هفته یا ماه طول می کشد.
- بزرگ شدن طحال
- بزرگ شدن کبد
- کاهش ایجاد گلبول های قرمز
- خونریزی
- عفونت‌های دیگر
- عرق کردن در شب
- کم پشت شدن مو
- پوست پوسته شدن ، پوست خاکستری تیره رنگ
علائم و نشانه‌های لیشمانیوز احشایی
بعضی از افراد ممکن است عفونتی را درون خود نهفته داشته باشند که بدون علامت و نشانه‌ای ظاهر نمی‌شود. اما افرادی که شواهد بالینی عفونت را دارند، ممکن است علائمی مانند تب، کاهش وزن، ورم کبد و طحال و نتایج آزمایشات خون غیرطبیعی داشته باشند. این نتایج ممکن است شامل کاهش تعداد گلبول‌های قرمز (آنمیا)، کاهش تعداد گلبول‌های سفید (لوکوپنی) و کاهش تعداد پلاکت‌های خون (ترومبوسیتوپنی) باشد.
بیماری سالک در کدام یک از بخش‌های دنیا وجود دارد؟
در نیمکره شرقی، سالک (لیشمانیوز) در بعضی از بخش‌های آسیا، خاورمیانه، آفریقا ( مخصوص در نواحی استوایی و شمال آفریقا و چند مورد در جاهای دیگر) و جنوب اروپا یافت میشود. این بیماری در استرالیا یا جزایر اقیانوس آرام وجود ندارد.
علت
عامل بیماری سالک از طریق نیش پشه خاکی آلوده است. پشه‌های خاکی با مکیدن خون حیوان یا انسان مبتلاشده، دچار عفونت می‌شوند. افراد شاید متوجه حضور پشه‌های خاکی نشوند، زیرا:
- هیچ سر و صدایی ایجاد نمی‌کنند.
- کوچک هستند، یک سوم اندازه حشرات معمولی یا حتی کوچکتر هستند.
- ممکن است متوجه نیش آنها نشوید ( نیش آنها میتواند بدون درد یا دردناک باشد).
پشه‌های خاکی معمولا در تاریک روشن صبح، عصر، ساعاتی از شب ( از غروب تا طلوع آفتاب) بیشترین فعالیت را دارند. اگر چه پشه‌های خاکی در روزهایی که هوا گرم است فعالیت کمتری دارند، در صورتی که مزاحم آنها شوید، ممکن شما را نیش بزنند ( مثلا، اگر کسی تنه یک درخت یا جایی دیگری که پشه خاکی وجود دارد را رنگ بزند).
بعضی از انواع انگل‌های لیشمانیا نیز از طریق سوزن‌های آلوده ( سوزن مشترک) یا انتقال خون گسترش پیدا می کنند. انتقال مادرزادی ( گسترش از مادر باردار به فرزندش) گزارش شده است.
افراد در معرض ابتلا به سالک
افراد در تمامی گروه‌های سنی در صورتی که در جایی که حشره سالک وجود دارد زندگی می‌کنند یا مسافرت بروند، در معرض ابتلا هستند. بیماری لیشمانیوز در مناطق روستایی بیشتر رواج دارد تا مناطق شهری، اما در حومه‌های برخی از شهرها نیز وجود دارد. احتمال سرایت بین غروب تا طلوع آفتاب بیشتر از همه وقت است، زیرا این زمانی است که پشه‌های خاکی فعالیت بیشتری دارند. از جمله افرادی که در معرض خطر فزاینده عفونت هستند مخصوصا از نوع جلدی) شامل گردشگران ماجراجو، توریست‌ها، داوطلبان سپاه صلح، مبلغین مذهبی، سربازان، پرنده‌شناسان و افراد دیگری که در طول شب/تاریک روشن روز تحقیق انجام می‌دهند، میشود.
درمان
به طور کلی، در صورتی که فرد دچار مشکلات معدوی رودی، خونی یا عفونی شدید نشده باشد، باید به صورت سرپایی از از او مراقبت کرد. با این حال، مراجعه روزانه به پزشک برای دریافت دارو لازم است.
راه‌ها و روش‌های درمانی متعددی در سراسر دنیا برای یشمانیوز مورد استفاده قرار میگیرد. علاوه بر داورهای خوراکی یا غیرخوراکی (تزریقی)، درمان‌های موضعی برای بعضی از انواع سالک جلدی شامل موارد زیر میشود:
سرما درمانی، تزریق ۰٫۳ تا ۰٫۸ میلی‌متر سدیم استیبوگلوکنت، گرما درمانی موضعی در دمای ۴۰ تا ۴۲ درجه سلسیوس و پمادهای موضعی پاراموماسین، عموما با ۱۰ تا ۱۵ درصد اوره
از مسائل مهم در درمان سالک (لیشمانیاز)، درمان سوء تغذیه، بیماری سیستمیک همزمان (برای مثال ویروس HIV، مرض سل) یا عفونت موضعی ( عفونت ثانویه باکتریال) است. افراد مبتلا به سوء تغذیه بیشتر در معرض ابتلا به لیشمانیاز هستند و در بیماری های جلدی و احشایی ناخوشی و مرگ و میر بیشتری دارند و نسبت به افرادی که تغذیه کافی دارند، به خوبی به درمان واکنش نشان نمی‌دهند.
در آغاز درمان، بیماران برای رفتن به آزمایشگاه و مانیتورینگ قلبی بستری می‌شوند. رژیم‌های دارویی متناوب نیازمند سطوح مانیتورینگ متغیری هستند که متناسب با عوارض جانبی شناخته شده داروها است.
برای درمان عفونت زخم باکتریال آنتی‌بیوتیک تجویز مصرف کنید و با یک متخصص امراض عفونی یا متخصص امراض پوستی برای تشخیص و درمان قطعی مشاوره کنید.
در صورت نیاز، از بیماران مبتلا به سالک جلدی و احشایی مراقبت‌های حمایتی به عمل بیاورید. درمان حمایتی شامل استراحت، رژیم غذایی پر پروتئین و پرکالری، انتقال خون و مراقبت از زخم میشود.
اولین نشانه بهبود، بهبود علائم بیماری است. بازگشت طحال بزرگ شده به وضعیت قبل چندین ماه طول می‌کشد. علی رغم نتایج بالینی موفقیت آمیز، مشخص نیست که آیا انگل‌ها به صورت کامل از بین رفته‌اند یا خیر، زیرا فعالیت مجدد بیماری لیشمانیاز با سرکوب سیستم ایمنی گزارش شده است.
لیزر درمانی
لیزردرمانی یا نور درمانی باعث کاهش قرمزی در جای زخم و اسکار سالک می‌شوند. این کار با هدف قرار دادن سلولهای خون در بافت جای زخم اضافی صورت میگیرد. برای جای زخم‌های چاله‌دار، جراحی لیزر مورد استفاده قرار میگیرد تا جای زخم را صاف‌تر کند. این جراحی شامل استفاده از لیزر برای برداشتن لایه‌های بالایی پوست میشود که تولید کلاژن در لایه‌های عمیق تر را تحریک می‌کند.
پیشرفت در لیزردرمانی و بهبود روش‌های درمانی با استفاده از لیزر باعث شده تا لیزردرمانی برای درمان جای زخم و برآمدگی های پوست ترجیح داده می شوند. لیزر co2 در درمان لیشمانیاز جلدی نوع خشک نسبت به ترکیب سرمادرمانی و تزریق داروی گلوکانیم اثربخشی بیشتری دارد و با یک جلسه درمان، زمان بهبودی کوتاه‌تری ( ۶ تا ۱۲ هفته) دارد. بعد از درمان، ممکن است جای سالک بر روی پوست شما باقی بماند که بهتر است برای رفع جای آن به یک مرکز لیزر پوست مراجعه کنید. تا متخصص پوست برای رفع آن با لیزر اقدامات لازم را انجام دهد.
در این روش درمانی، متخصص امراض پوستی از یک لیزرپرتوان برای برداشتن لایه بالایی پوست که جای زخم روی آن ایجاد شده، استفاده می‌کند. لیزر همچنین در لایه‌های میانی پوست نفوذ می‌کند و پوست را سفت و صاف می‌کند.
جراحی لیزر برای درمان لیشمانیوز به صورت سرپایی در مطب پزشک یا کلنیک لیزر پوست صورت میگیرد و معمولا بین یک تا دو ساعت طول می‌کشد. عینک‌های ایمنی باعث محافظت از چشم‌های شما در برابر نور لیزر در طول درمان م شوند و برای کاهش درد و مهار اضطراب بیهوشی موضعی تزریق میشود. متخصص امراض پوستی لیزر را که شبیه یک چوب دستی است روی جای سالک به کار میگیرد تا سلولهای پوست آسیب دیده برداشت شود. با هر بار عبور لیزر سلولهای بیشتری برداشته میشود. در صورتی که باید لیزر درمانی انجام دهید، مطمئن شوید که فردی که این کار را انجام میدهد در زمینه بهبود جای زخم با تجربه و مجرب باشد.
